Prehabilitatie in de schijnwerpers op VoedingNL-congres

Op woensdag 7 juni vond het VoedingNL-congres plaats in de ReeHorst te Ede. Het thema was dit jaar: “Revalidatie en prehabilitatie: Goed gevoed!” De NVD heeft meegewerkt aan het congres en was vertegenwoordigd met een stand.

Het congres werd geopend door dagvoorzitter dr. ir. Renate Winkels, Associate Professor Nutrition and Disease van Wageningen University and Research (WUR). Ze interviewde Diederic Klapwijk, gepensioneerd gynaecoloog en medeoprichter en voorzitter van de Alliantie Voeding in de Zorg. Op markante wijze vertelde hij over zijn eigen ervaring als patiënt in een revalidatiecentrum. Die ervaring was niet erg positief: “Voeding was daar een sluitpost van de begroting”. Je kon eten in een “kantine met formicatafels”, maar dan alleen om half één en geen minuut eerder!

Klapwijk noemde ook verbeterpunten voor de maaltijdvoorziening in de zorg. Zo zorgde hij er als lid van de Medische Raad van Bestuur in ziekenhuis Gelderse Vallei voor dat er een maaltijdsysteem “on request” kwam. Je kunt bestellen wat je wilt en wanneer je het wilt. Dat zorgt uiteindelijk zelfs voor kostenbesparing, doordat er minder voedsel verspild wordt. Ook noemde Klapwijk de belangrijke rol van de diëtist en fysiotherapeut in de revalidatiezorg.

Daarna hield Renate Winkels een inleidende presentatie over voeding in de medische revalidatie en prehabilitatie. Met het project “Goede zorg proef je” werken ziekenhuizen en revalidatiecentra aan verbetering van het voedingsaanbod.

Verder vertelde Winkels over het belang van prehabilitatie. De PREHAB Randomized Clinical Trial heeft het effect van prehabilitatie aangetoond bij mensen die werden geopereerd vanwege darmkanker. Ook noemde ze de COLON-study, een observationele studie naar het effect van vezels bij dezelfde doelgroep.

Na een korte pauze kwam drs. Willemijn Faber, revalidatiearts bij Heliomare en promovendus aan de WUR, aan het woord. Ze presenteerde over neurogene darmstoornissen bij mensen met een dwarslaesie. Patiënten noemen darmklachten op nummer twee van vervelendste complicaties. Bij een dwarsleasie is er letsel aan de zenuwbanen in de rug. Daardoor is er verminderde centrale controle over de spieren die betrokken zijn bij de spijsvertering. Dat kan leiden tot obstipatie, diarree, incontinentie en een opgeblazen gevoel. Bij de behandeling is een grote rol weggelegd voor voeding en beweging. Als mensen meer bewegen, ervaring ze minder darmklachten. Ook een regelmatig voedingspatroon met veel vezels en vocht verbetert het functioneren. Uit interviews blijkt verder dat patiënten meer klachten ervaren als ze koffie en alcohol gebruikten. Patiënten willen graag dat er meer onderzoek gedaan wordt naar darmklachten bij een dwarsleasie. Met vervolgonderzoek kunnen we in de toekomst hopelijk een gepersonaliseerd voedingsadvies geven.

Wendy Walrabenstein, diëtist, promovendus bij het Amsterdam UMC en onderzoeker bij Reade, presenteerde haar onderzoek Plants for Joints. Met haar team deed ze onderzoek naar plantaardige voeding bij mensen met reumatoïde artritis en mensen met artrose. De deelnemers volgden een leefstijlprogramma met aandacht voor beweging, plantaardige voeding en stressreductie. De controlegroep volgde geen programma tijdens het onderzoek, maar kon hetzelfde programma later volgen. De deelnemers met reumatoïde artritis hadden na het programma een lagere ziekteactiviteit, vergelijkbaar met het effect van medicijnen. De artrosepatiënten scoorden beter op de WOMAC-score voor pijn, stijfheid en gewrichtsfuncties. In beide groepen namen gewicht en vetmassa af en verbeterden de waarden voor glucose en HbA1c. De energie-inname was gelijk aan de controlegroep, maar de eiwitinname was wel iets lager. Verder consumeerden de deelnemers meer vezels en minder verzadigd vet.

Prachtige resultaten dus! Er zijn wel een paar kanttekeningen te plaatsen. Door de combinatie van voeding, beweging en stressmanagement is het moeilijk te onderscheiden wat het meeste effect geeft. Bovendien is niet de vergelijking gemaakt tussen plantaardige voeding en hetzelfde programma met de Richtlijnen Goede Voeding. Misschien een goed idee voor vervolgonderzoek.

Na de lunchpauze presenteerden Cathrin van Erven, diëtist in het Maxima MC, en José Breedveld-Peters, van Diet and Cancer Consultancy, de leidraad prehabilitatie. Deze leidraad is opgesteld in samenwerking met de NVD. Prehabilitatie wordt ingezet bij veel verschillende ziekten. Er is nog weinig bekend over de rol van voeding. Daarom is het belangrijk om kennis te bundelen van de eerste en tweede lijn. Met dat doel is de werkgroep perioperatieve zorg opgericht. Wat in ieder geval bekend is, is dat een operatie het lichaam aanzienlijke fysieke stress geeft. Daardoor is de energie- en eiwitbehoefte rondom de operatie groter. Het doel van prehabilitatie is om de patiënt voorafgaand aan de operatie al een voedings- en beweeginterventie te geven, zodat die fit de operatie in kan. Waarschijnlijk gaat het herstel daardoor beter en sneller.

De presentatoren lieten als voorbeeld een casus zien van een ogenschijnlijk gezonde man. Daarna lichtten ze verschillende screeningsinstrumenten voor ondervoeding toe. De PG-SGA score blijkt het beste te werken, doordat meer klachten worden nagevraagd. De diagnose ondervoeding wordt uiteindelijk gesteld aan de hand van de GLIM-criteria. En dan blijkt de man in de casus toch niet zo gezond. Hij heeft ondervoeding, een hoge vetmassa en een lage vetvrije massa. Daarom krijgt hij extra energie en eiwitten voordat hij zijn operatie ingaat.

Op het congres werden ook een aantal nieuwe onderzoeken gepresenteerd door middel van posters. De winnende praktijkposter was het onderzoek van Inge van den Hoek: ‘Prehabilitatie voor iedereen’. Van de wetenschapsposters won Lisanne Houben met haar onderzoek naar beweging en eiwitsuppletie bij mannen met prostaatkanker, die androgeen-verminderende medicatie krijgen. Inge en Lisanne, gefeliciteerd!

Dr. Tjarda van Heek, oncologisch chirurg in ziekenhuis Gelderse Vallei en Eva Valgaerden, diëtist in Gelderse Vallei, presenteerden hun XtraFit-studie. De studie onderzocht patiënten met darmkanker die een operatie ondergingen. Op de eerste dag kregen ze een intensief onderzoek, waarin ook de voedingstoestand werd meegenomen. Patiënten met een slechte voedingstoestand kregen een begeleid traject voor, tijdens en na de operatie. Mensen met een goede voedingstoestand volgden een onbegeleid traject. Deelnemers zagen een lichte verbetering in VO₂ (zuurstofopname) en begeleide deelnemers in handknijpkracht. De eiwitinname was in beide groepen aanmerkelijk hoger.

Daarna presenteerde Ellen Jellema-Betten, verpleegkundig specialist Hepato-Pancreato-Biliaire (HPB) Chirurgie en Levertransplantatie van het UMCG, over prehabilitatie bij HPB-chirurgie. De presentatie ging met name over pancreaschirurgie. Ook hierbij leidt prehabilitatie tot een lagere prevalentie van ondervoeding volgens de PG-SGA-score.

De dag werd afgesloten met een paneldiscussie. Een belangrijk punt wat naar voren kwam, is dat prehabilitatie zorgt voor een langere wachttijd voor de patiënt. Die kan immers niet meteen geopereerd worden, maar krijgt eerst een voedings- en beweeginterventie. Maar als die patiënt daardoor fitter de operatie ingaat, kan dat opwegen tegen de langere wachttijd. Daarom is het belangrijk om het effect van prehabilitatie verder te bewijzen. En dat is ook nodig als we willen dat prehabilitatie volledig vergoed wordt door de zorgverzekeraars.

We kijken terug op een informatieve en inspirerende dag en hopen dat het congres jullie ideeën heeft gegeven voor vervolgonderzoek.